تاریخچه شب یلدا به دوران باستان ایران، پیش از ورود آریاییها به فلات ایران، بازمیگردد و ریشه در آیین های مرتبط با اعتدالین و انقلابین خورشیدی دارد. در تقویم باستانی ایران، این شب که مصادف با انقلاب زمستانی است، به عنوان طولانیترین شب سال شناخته شده و نقطه عطفی در چرخه طبیعت محسوب میشد.
مروری بر شب یلدا
با ورود آریاییها و تثبیت آیین زرتشت، این جشن با اسطوره های دینی تلفیق شد. در باور های زرتشتی، این شب به نوعی تولد دوباره میترا، ایزد روشنایی و پیمان، تلقی میگردید. از آنجا که پس از این شب، طول روزها شروع به افزایش میکرد، یلدا به مثابه مبارزه پیروزمندانه روشنایی (اهورامزدا) بر تاریکی (اهریمن) تفسیر میشد. جشنهای بزرگداشت پیروزی نور بر ظلمت در این شب، پایههای اصلی سنت یلدا را شکل داد.
در دوران هخامنشی و ساسانی، این جشن اهمیت فراوانی داشت و به عنوان «شب چله» یا «خُرَّه ماه» در تقویم رسمی و دربارها گرامی داشته میشد. گردهماییها، آتش افروزی و خوردن میوههای زمستانی برای حفظ گرمای بدن و روح، از جمله آداب رایج آن دوره بود.
با ورود اسلام به ایران، اگرچه برخی از جنبههای آیین های پیش از اسلام تحت تأثیر قرار گرفتند، اما به دلیل ریشه داری و مردمی بودن جشن یلدا، این سنت به حیات خود ادامه داد. شاهنامه خوانی، دیوان حافظ خواندن (که در دوره صفویه رواج بیشتری یافت) و تمرکز بر دورهمی های خانوادگی، از عناصری هستند که این جشن را در گذر زمان زنده نگه داشتهاند و امروزه یلدا به عنوان یک جشن ملی و فرهنگی بزرگ ایرانی شناخته میشود.
